“Qaynar Qazan”da Arif Məmmədov (III-sonuncu hissə)

– Dediniz ki, o vaxt konfransda iştirak etmək üçün Əli Kərimli də gəlmişdi.

– Bəli, gəlmişdi…

– O vaxtdan tanışlığınız var idi?

– Bəli.

– O zaman siz diplomat olanda Əli bəylə tanış olmuşdunuz?

– Hə, lap salamladım da.. Avropa Parlamentinin nümayəndələrinə də minnətdarlığımı bildirdim ki, belə təşəbbüslə çıxış ediblər və Əli bəyi dəvət ediblər. O vaxt da problemlər yarandı.

– Çox maraqlıdır…

– Onu bilirlər. Yəni AXCP-çilər, Əli bəy də bunu bilir.

– O hadisə hakimiyyət daxilində də söz-söhbətə səbəb olmuşdu?       

– Bəli, mən bunu demişdim. Çünki bu, normal praktikadır. Avropa Parlamentinə deyə bilməzdim ki, kimi çağırsın, kimi yox. Amma minnətdarlığımı bildirmişdim ki, belə təşəbbüslə çıxış ediblər.

– Arif bəy, maraqlı bir məqam var. Adamın beynində də dərhal sual yaranır. Yəni səfirlərə, diplomatik korpuslarda rəhbər vəzifədə işləyənlərə belə bir xüsusi təlimat var ki, ora gələn müxalifətçilərlə görüşməsinlər, onlarla sərt olsunlar? Belə bir tapşırıq varmı?

– Baxın, heç bir səfirə deyilmir ki, birdən Arif Məmmədovla görüşərsən. Amma hamı yaxşı bilir ki, görüşsə, bunun  karyerasının sonu olacaq.

– Yəni deyilmədən, yazılmadan bir qaydaların olduğunu deyirsiniz?

– Hə, əgər müxalifyönlüdürsə bu ağıla gəlir.

İlqar Məmmədovu şəxsi dostum hesab edirəm, amma…

– İlqar Hüseyn soruşur: “Arif müəllimin tanıdığı səfir varmı ki, onun kimi xalqımızın haqq yolunu dəstəkləsin?”

– Peşəkar, vətəninə, millətinə sadiq olan professional diplomatlar çoxdur. İndi o da çıxıb, öz mövqeyini açıq ifadə etsin, bu, kifayət qədər cəsarət tələb edir. Yəqin ki, bu, yoxdur. Mən ReAL hərəkatı ilə bağlı da verilən sualı cavablandırmaq istərdim. Mən İlqar Məmmədovu şəxsi dostum hesab edirəm. Bilirsiniz ki, o, Azərbaycan Avropa Şurası siyasi məktəbinin rəhbəri idi. O, bura gələndə hər zaman onunla görüşürdük, söhbət edirdik, fikir bölüşürdük və mən hesab edirəm ki, İlqar kimi şəxsi həbsdə saxlamağın özü bir cinayətdir. Həm xalq qarşısında, həm də ümumiyyətlə, bunun ailəsi, balası qarşısında… ReAL hərəkatının digər üzvləri ilə, Erkinlə mənim şəxsi tanışlığım var. O vaxt ünsiyyətimiz olub. Bilirsinizmi, kifayət qədər savadlı insanlar var. Mən öz məsələmdə ReAL-dan hansısa bir dəstək görmədim. Amma bilirəm ki, ReAL-ın tərkibində kifayət qədər savadlı insanlar var. Onları da dəstəkləyirik. Amma ReAL mənim üçün daha çox özündə İlqar Məmmədovu ifadə edir. Mən özümü daha çox ona yaxın hesab edirəm, nəinki ReAL-a bir hərəkat kimi… Hesab edirəm ki, İlqar Məmmədov da Milli Şurada olmalıdır. Mən çox inanıram ki, İlqar Məmmədov azadlığa çıxandan sonra bu da mümkün ola bilər.

İlqar Məmmədov da Milli Şuranın üzvlüyünə daxil olmalıdır

– Yəni İlqar Məmmədov da Milli Şuraya gələcək, deyirsiniz?

– Hə, düşünürəm ki, beləsi daha düzgün olar. İlqar savadlı, vətənpərvər, çox mübariz bir insandır və ona bir insan kimi də doğrudan böyük bir hörmətim var. Hesab edirəm ki, əgər İlqar Məmmədov bu gün azadlıqda olsa idi, ola bilsin ki, ReAL hərəkatında istiqamət bir balaca daha fərqli olardı.

– Maraqlı cavabdır. Qeyd etdiniz ki, İlqar Məmmədov azadlıqda olarsa, ReAL hərəkatı da Milli Şuraya qatıla bilər. Mənə maraqlı gəldi. Tofiq Yaqublu ilə bu barədə söhbətləriniz oldumu?

– Yox. Əslində, Tofiq bəy də Milli Şuranın Koordinasiya Mərkəzinin üzvüdür. Bildiyimə görə…

– Üzvüdürmü?

– Bəli, bəli, bəli. Müsavat partiyası başqanının müavini olaraq o da bu birləşmə üçün çalışdı.

– Çalışdı, amma deyəsən alınmadı.

– Mənə elə gəlir ki, orada söz-söhbət oldu. Bizim millətdə bu xüsusiyyət çoxdur ki, niyə o belə dedi, bu belə dedi…

– Siz bu birlik üçün bir şeylər edirsinizmi?

– Vallah, “And”dakı dostlar bilir ki, mən bunu dəstəkləyənlərdən biriyəm.

Mətbuat orqanlarına qadağa var ki…

– Bizim tanınmış jurnalistlərdən biri olan Məhəmməd Türkmən soruşur: “Arif bəy özünü Azərbaycan hakimiyyəti üçün nə qədər təhlükəli hesab edir?”

– Bilirsinizmi, hakimiyyətin davranışlarından hiss etmək olar ki, mən təhlükəliyəm, yoxsa təhlükəli deyiləm. Hakimiyyət bilir ki, elə mən Bakıda olanda da bunu deyirdilər ki, kifayət qədər ciddi əlaqələrim olan bir diplomatam. Yəni mənim diplomatiyanı bilməyim, bir sır siyasi xadimləri  bilməyim, 20 ildir ki, Avropada olmağım onlara narahatçılıq yaradır. Bilirəm ki, mətbuat orqanlarına da bir qadağa var ki, mənimlə bağlı məlumatlar verməsinlər. Bir vaxtlar haqqımda çox yazdılar, sonradan gördülər ki, bütün bunlar onların özlərinə qarşı işləyir. Ona görə də sonradan məhdudiyyət qoydular. Mən bilirəm ki, bəzi jurnalistlərə təhdidlər də olub ki, bir də belə bir yazı yazılarsa, redaksiyadan gedəcək. Yəni belə narazılıqların olduğunu bilirəm. Təhlükə deməzdim, əslində, mən Azərbaycan üçün daha çox işlər görə bilərdim. Amma ki, bu gün bu, mümkün deyil. Amma hesab edirəm ki, gələcəkdə bu, daha da reallaşacaq.

– Mümkün olacaq, deyirsiniz?

– Bəli.

– Qiyami Sərvənuş soruşur: “Arif bəy, siz səfir olduğunuz müddətdə, yəni hakimiyyətlə işlədiyiniz vaxtlarda həqiqi müxalifətin kim olduğunu bilirdinizmi?” Maraqlı sualdır.

– Mən yenə deyirəm. Səfirin birbaşa vəzifəsi ölkələr arasındakı münasibətləri təkmilləşdirməkdir. Tutaq ki, bizim Yaponiyadakı və ya Hindistandakı səfirimizin vəzifəsi Hindistanla Azərbaycan arasındakı münasibətlərin təkmilləşməsidir. Öz savadı ilə gedib görüşlər keçirir, nümayəndə heyətlərinin görüşlərini keçirir.

– Yeri gəlmişkən, Tamerlan Qarayevlə münasibətləriniz necədir?

– Belə. Tanıyıram. Çox savadlı və ziyalı bir insandır. Həyat elə gətirdi ki, ora səfir getdi. Amma bilirəm ki, çox sanballı bir ailədən olan ziyalı bir insandır və şəxsi tanışlığım da var. Hindistanı konkret olaraq bir misal kimi gətirdim.

– O zaman da yadıma düşdü.

– Onu demək istəyirəm ki, diplomat da həkim, təyyarəçi və digər sənət sahibləri kimidir. Birbaşa demokratik məsələlərlə məşğul oluruq. Hakim deyilik, polis deyilik, prokuror heç deyilik. Bizim vəzifəmizə ilk növbədə bu istiqamətdən baxılmalıdır. Bəli, elə diplomatlar da var ki, əvvəldən birbaşa konfrantasiya mövqeyini seçir. Belə deyək, hakimiyyəti həddindən artıq tərifləməklə və Qərbi tənqid etməklə məşğul olur.

– İfrat münasibətlər sərgiləyir…

– Bəli. Belələri də olur. Biz bunları bilirik və vaxtı gələndə o məsələləri də soruşacağıq.

– Elçin Rüstəmli də bizim məşhur jurnalistlərimizdəndir, soruşur: “20 il diplomatik fəaliyyətdə çalışmış bir şəxs kimi bir məsələni aydınlaşdırmağınızı istərdim. Azərbaycanda çox populyar olan multikulturalizm məsələsi xarici ölkələrdə bir üstünlük kimi təqdim olunurmu? Bu məsələyə Azərbaycanda niyə önəm verilir? Bizim bunu önəmsəməyimizə necə baxırlar?”

– Demək olar ki, Azərbaycan multikulturalizmə sadiq olan bir ölkədir. Bizə tariximiz bunu göstərir. Bizim müxtəlif xalqlar, müxtəlif dinlərlə bağlı heç bir zaman heç bir gərginliyimiz olmayıb. Yəhudi icması, ruslar, milli azlıqlar – milli varlıqlar ətrafında heç bir zaman gərginlik yaşanmayıb və doğrudan da hesab edirəm ki, Azərbaycan bu sahədə nümunəvi ölkədir. Multikulturalizmlə bağlı tədbirlər keçirməyin də üstünlüyü ondadır ki, biz bunu dünyaya göstərə, təbliğ edə bilirik. Bununla bağlı hakimiyyətə qarşı tənqidi fikir söyləyə bilmərəm.

– Yəni deyirsiniz ki, multikulturalizm lazımdır?

– Bəli, lazımdır. Hamı bilməlidir ki, Azərbaycanda əhalinin böyük əksəriyyətinin müsəlman olmasına baxmayaraq, bizdə digər etiqada malik xalqlar da sərbəst olaraq yaşayırlar. Xüsusilə də bu, Dağlıq Qarabağ məsələsindən sonra yarandı ki, biz bunu daha da göstərməli, hətta qabartmalıyıq. Dünyada da bilməlidirlər ki, biz bir xalq kimi digər dinlərə və digər xalqlara qarşı dözümlü və onlarla yanaşı yaşayan, onlara hörmətlə yanaşan bir xalqıq.

– Ulu Özadli adlı hər zaman hər şeyə tənqidi yanaşan bir profil soruşur: “Azərbaycanda hər şey ancaq xalqın başını qatmaq üçündür”. Onun fikrincə, “Qaynar Qazan” da burada fəaliyyət göstərsə yaxşıdır. Ümumiyyətlə, biz nə ediriksə, bunu hakimiyyət üçün edirik. Bütün bunu ona görə səsləndirirəm ki, fərqli fikirlər də səslənsin. “Bu cəfəngiyyatları bir kənara qoyub, əməli fəaliyyətə keçmək lazımdır.” Burada Nəzrin Adnan adlı bir profil yazıb ki, “Qəbələdə bir imkansız ailənin torpağını bələdiyyə satıb. Üstəlik də müstəntiqlər Ceyhun və Seymur aldatma yolu ilə onların övladlarının universitetə olan təhsil haqlarını əllərindən alıblar. Bir neçə yerə şikayət ediblər, geri ala bilmirlər. Hər kəs bu hadisəyə bir ad verir. Hər şeyi doğru danışan səmimi bir adam kimi deyə bilərsinizmi, bu hadisəyə münasibətiniz necədir?” Əslində, bu ailənin adını da çəkməyiblər. Mən bunu buradan oxumaqla istədim ki, məsələ ictimailəşsin və görsünlər ki, imkansız ailələri bölgələrdə necə hallara salırlar.

– Bölgələrdəki vəziyyətlə əlaqədar “Azərbaycan Saatı” hər zaman məlumatlar yayır. Əlbəttə ki, bölgələrdə vəziyyət lap ağırdır. Tutaq ki, Bakıda insanlar şikayət edəndə nəsə əldə edə bilirlər. Lakin bölgələrdə tam özbaşınalıq baş verir. İcra başçıları özlərini bir vəzir kimi aparırlar. Nə istəyirlərsə, onu da edirlər və gec-tez hakimiyyət bu münasibətdən yanacaq. Bölgələrdə insanların narazılıqları artır. İş yeri yoxdur, qazanc yeri yoxdur. Bundan başqa, kəndlinin torpaq sahələrini də əllərindən alırlarsa, gec-tez sosial partlayış olacaq.

– Emin Quliyev də o səpkidə bir sual soruşur: “Xalqın gözünü 2003-cü ildən sonra elə qorxudublar ki, artıq müxalifətin arxasınca getməyə də qorxur. Sizin fikrinizcə, xalq YAP-dan canını qurtara biləcəkmi?”

– Mən onu bilirəm ki, vəziyyət çox sürətlə inkişaf edir. Hakimiyyət düşünürdü ki, hər zaman bu qədər pulları, imkanları olacaq, bunlar da hamını birtəhər yatırdacaqlar, pulla, digər məsələlərlə alacaqlar. Bu gün vəziyyət çox ciddi şəkildə dəyişməyə başlayıb. Artıq dünyada da hamı bilir ki, bu, necə bir hakimiyyətdir. İkincisi də, regionlarda hakimiyyətin bu imkanları yoxdur. Bu gün əhaliyə adi təqaüdləri, əlillərin pullarını verə bilmirlər. Artıq görünür ki, regionlarda, elə şəhərin özündə də gərginlik getdikcə artmağa başlayıb. Son bir ildə vəziyyət dəyişib. Tutaq ki, hələ 2015-ci ildə, mən Binəqədi ilə bağlı statusu yazanda 10-15 nəfər hakimiyyəti dəstəkləyənlər var idi. Bu gün dünya sosial media vasitəsilə cəmiyyətin necə düşündüyünü qiymətləndirə bilir. Hazırda isə, sosial şəbəkələrdə demək olar ki, 99 faiz hakimiyyəti tənqid edir. Neçə müddətdir ki, mən fb-da müsbət rəy görmürəm. Ola bilsin ki, kimsə neytral nəsə yaza bilər. Amma artıq kimsə nəyinsə yaxşı olduğunu yazanda hamı o profilin üzərinə gedir. Yəni artıq millətdə o qədər narazılıq var ki, lap hakimiyyətyönümlü adamlar da bunu eləməkdən çəkinirlər. Mən tanıdığım adamlar bir-iki müsbət nəsə yazmaq istəyiblər, onların üzərinə o qədər adam gəldi ki, peşman oldular nəsə yazmağa… İnsanlarda narazılıq o qədər yüksəkdir ki, heç kəsin hünəri çatmır ki, hakimiyyət haqqında kimsə müsbət bir şey yazsın. Bilirsiniz ki, dünyada müxtəlif analitik mərkəzlər fəaliyyət göstərir. Onlar sosial medianı çox diqqətlə araşdırırlar. Bəziləri iddia edir ki, kəşfiyyat xidmətləri də bundan faydalanırlar. Amma bu, normaldır. Mən hesab edirəm ki, əlbəttə, tamamilə düzdür ki, kəşfiyyat orqanları sosial şəbəkələri çox diqqətlə izləyirlər və bu gün sosial şəbəkələr əsasında hansısa araşdırmalar aparılsa, təhlil edilsə, çox aydın, aşkar görünər ki, Azərbaycan hakimiyyətinin bugünkü nüfuzu sıfıra bərabərdir.

Belçikada Azərbaycanı bəlkə də 5-10 faiz adam tanıyar…

– Faiq Nəsirov soruşur: “Avropanın və Amerikanın ölkəmizdə demokratiyanın bərqərar olmasında nə dərəcədə səmimi olduqlarını qısa da olsa, izah edə bilərmi?”

– Mən çox yerdə deyirəm ki, 51 yaşına qədər bir cür, indi isə çox şey haqqında fərqli düşünürəm. Yəni həm Amerika, həm də Qərbin öz milli maraqları var və onu hər şeydən üstün tuturlar. 4-5 il bundan əvvəl Amerikaya getmişdim. Taksidə Azərbaycan deyəndə sürücü tanımırdı. Belçikanın özündə desəniz ki, Azərbaycan, bəlkə də 5-10 faiz adam tanıyar ki, Azərbaycan hansı ölkədir, o haradadır. Onu bilən də çox azdır. Yalnız dövlət qurumlarında işləyən, beynəlxalq sahələrdə çalışan insanlar tanıya bilər. Ona görə də bunların öz maraqları var. Biz bunu normal qəbul etməliyik.

– Yəni deyirsiniz ki, bizim dərdimiz onların dərdi deyil? Özümüz özümüzü düşünməliyik?

– Bəli. Əgər onlar görsələr ki, ölkədə hansısa proseslər gedir, onda onların rolunu biz daha çox görə biləcəyik. Amma onu da bilərəm ki, onlar ciddi olaraq bütün prosesləri izləyirlər. Elə incəlikləri bilirlər ki, adamın ağzı açıq qalır. Bilirsinizmi, siyasətdə olan hər bir şəxsin qohum-əqrəbasından tutmuş, yaxın adamları haqqında, hətta biznesləri ilə bağlı olan bütün məlumatlar bu adamlarda var, bütün incəliklərinə kimi. Hətta bir-iki dəfə mən bu məqamı tutmuşam da.

– Bir neçə sual var ki, mənim statusumdan qaynaqlanır. Çünki mən sizi “qiyamçı səfir” kimi təqdim etmişdim. Cavid Məmmədzadə, Firdovsi Sadıxlı, Taleh Məmmədov, Cəmil Məmmədli buna etiraz ediblər. Cavid Məmmədzadə yazır ki, “çox gecikmiş bir qiyam idi”. Firdovsi Sadıxlı deyir ki, “bu nə vaxtdan qiyam oldu? Mənim üçün qiyamçı biz isti yerdə oturduğumuz halda əsgər və zabitlərimizin soyuqda səngərdə oturub, torpaqlarımızı qoruyandır”. Çox maraqlıdır… Taleh Məmmədov yazır: “Qiyamçı, yox bir inqilabçı.” Cəmil Məmmədli deyir: “Sistemdə nə dəyişdi ki, qiyam etdi. Köhnə hamam, köhnə tasdır axı… Yoxsa bir neçə il sonraya hesablanıb atılmış “diplomatik addımdır” bu?” 

– Qiyamçı kimi təqdim olunmaq bəlkə də bir qədər böyüdülr…

– Amma ilk gündən mətbuat sizi bu cür təqdim etmişdi. Çünki mən də bu cür yazandan və etirazlar gələndən sonra düşündüm ki, gərək belə təqdim etməyəydim.

– Allah-Təala bizi elə yaradıb ki, əslində hər bir insanın daxilində öz fikrini bildirmək imkanı var. Cəmiyyətdə insanlara hansısa məhdudiyyətlər qoyulur, istər sistem tərəfindən olsun, istərsə də başqa bir şey. Əgər Binəqədi yanğınından sonra yazdığım statusa qədərki dövr ilə ondan sonrakı dövrü tərəziyə qoysaq, mən hesab edirəm ki, ondan əvvəl daha qiyamçı idim və Azərbaycana daha da çox faydam dəyirdi.

– Maraqlı cavabdır.

– Tarix özü də bunu göstərəcək.

Peşiman deyiləm

– Bir neçə sual da var. Cavid Zülfüqarlı yazır: “Cənab səfir, qiyama görə peşiman deyilsiniz ki?” Jurnalistlərdən Xəyyam Rəvan soruşur: “İndiki durumunuzdan razısınızmı? Yoxsa atdığınız addımlardan peşimansınız?” Cavanşir Ağayev yazır: “Arif bəy özünüz istefa verdiniz və bundan peşman deyilsiniz ki? Çünki başqaları kimi siz də bu hakimiyyətə xidmət edib, sona kimi yararlana bilərdiniz.” Surxay Əliyev də soruşur: “Peşimansınızmı? Bu məlum hadisəyə qədər müxalifət haqqında nə düşünürdünüz?”

– Birincisi, peşiman deyiləm. Tam mənada məni dindar adlandırmaq olmaz, amma mən Allaha inanan adamam. Ümumiyyətlə, bu məsələlərə də fəlsəfi baxışlarım var. Haqqımda bu yazılar yazılanda Ciddədə – Məkkədə idim. Səhər tezdən Umrəyə getməli idim və axşamüstü gördüm ki…

– Binəqədidəki yanğın hadisəsində?

– Yox. Haqqımda birinci məqalə çıxanda… Bir də gördüm yoldaşlardan biri haqqın.az-da çıxan bir yazını mənə atdı. Açdım baxdım, yazılıb ki, “Xarici İşlər Nazirliyi prezidentə qarşı qiyam hazırlayır…”

– Eynulla Fətullayevin haqqın.az-ında?

– Hə, baxdım və fikirləşdim ki, bu yazı kimin haqqındadır. Gördüm ki, yazıblar, “bu qiyamın başında da Arif Məmmədov dayanıb…” Əlbəttə ki, mən təəccübləndim.

– Statusunuza ilk reaksiya o oldu?

– Hə.

– Hər şey oradan başladı?

– Hə, oradan başladı. Səhər də Umrəni ziyarət edəcəkdim. Bütün bu hadisələrin gedişi də düşünürəm ki, Allahın mənə göstərdiyi bir istiqamət idi. Hər bir insan istəyər ki, müqəddəs bir yerdə ürəyini açsın və mən də dedim ki, “sən mənə 51 yaşına qədər istədiyim hər şeyi vermisən, gözəl ailə, təhsilim olub, gözəl övladlarım var. Bundan sonra mənə imkan ver ki, sənin verdiyin qalan ömrümü xalqa sərf edim”. Bəlkə bu sözlərim bəziləri üçün böyük səslənəcək, amma…

– Heydər Əliyevin məşhur sözü var idi ki, “Bundan sonrakı ömrümü xalqa sərf edəcəm”.

– İstəməzdim bu cür bənzətmə olsun, amma doğrudan da mən hesab edirəm ki, təcrübəmlə, savadımla, bacarığımla, hansısa fəaliyyətimlə bundan sonra Azərbaycanın real demokratik, normal bir dövlətə çevrilməsi istiqamətində xidmət göstərə bilərəm.

– Mən bir şeyi də dəqiqləşdirim, bu da mənə maraqlı gəldi. Deməli, siz məlum statusu yazmısınız və Ciddəyə getmisiniz.

– Yox.

– Yoxsa Ciddədə yazmısınız?

– Ciddəyə getməzdən 2 həftə qabaq o statusu yazmışdım.

– Deməli, siz statusu yazandan 2 həftə sonra bu məsələ qalxıb?

– Bəli, bəli, 2 həftə sonra…

– Siz statusu yazmısınız. Hər şey normal olub, heç bir reaksiya da olmayıb. Sonra getmisiniz Həccə?

– Bəli.

– Ciddədəsiniz?

– Ciddədəyəm, bəli.

– Kəbənin ətrafına dolanacaqsınız…

– Bəli…

– Umrə ziyarətiniz başlayacaq…

– Bəli. Səhəri gün Umrəyə getməli idim, axşam o yazı haqqın.az-da yayımlandı.

– Həmin günün axşamı o yazı ilə tanış oldunuz…

– Bəli, axşam həmin yazının linkini mənə göndərdilər və o saat başa düşdüm ki…

– Artıq düyməyə basdılar və oradan da hər şey başladı.

– Bəli, oradan da hər şey başladı.

– Deməli, siz artıq ziyarətdə elə bil ki, yenilənirsiniz…

– Mənim üçün bu mistik bir işarə kimi oldu. Yəqin Allah mənim üçün bu yolu çizdi…

– Elə qəbul elədiniz.

– Belə qəbul elədim.

– Çox maraqlıdır. …Deməli, Aynur Camalqızı sizə nə vaxt yazmışdı?

– Hə. Sonra düzdür, o çalışdı özünü düzəltsin ki, “yox, mən demək istəyirdim ki, Arif Məmmədov sadə insandır”. Doğrudan da bizim nümayəndə heyətləri Avropaya gələndə qarşılamışam. Bu dəfə də 4 qadın gəlmişdi və deputat idilər. Əgər mənim köməkçim onların çemodanlarını götürürsə, mən də ona köməklik etməsəydim, bu, normal mədəniyyət qaydalarına zidd olardı.

– Siz Aynur xanıma köməklik etmisiniz?

– Bəli. Ondan sonra da yazmışdı ki, “sadə bir oğlan idi, bizim çemodanlarımızı daşıyırdı…”

– Elə qiymətləndirib.

– Bilirsinizmi, bunu mənim sürücüm də təsdiqləyə bilər ki, biz nə vaxt alış-verişə getmişiksə, bir çantanı o götürəndə digərini də mən götürmüşəm. İnsana hörmətlə yanaşmaq lazımdır. Xüsusilə də qadına. Tutaq ki, mən səfir kimi onları qarşılasaydım. Qalstukda, rəsmi, qarnımı qabağa verib irəlidə getsəydim, deməli, bu, o zaman deyərdi ki, Arif Məmmədov əsl səfirdir? Əgər mənim o qadına bu cür hörmət göstərməyimi o elə qiymətləndiribsə… Düzdür, sonra dediklərini təkzib etdi ki, “yox, mən belə demək istəyirdim ki, o, sadə insandır və s.” Mən onun ikinci fikri ilə daha çox razılaşıram. O çalışdı ki, bunu ortaya atmaqla nəsə bir fikir yaratsın, amma görəndə ki, əksinə, mənfi rəy yarandı, o zaman özünü düzəltdi ki, “yox, o, sadə bir insan idi və s.” Doğrudan da yalnız onunla olmamışdı. Bir dəfə də deputatlar gəlmişdi, mən onlara köməklik elədim. Yəni mən çalışırdım ki, işçilərdən özümü fərqləndirməyəm. Sürücümdən də, texniki heyətdən də kimsə nəsə eləyəndə mən də qatılmışam.

– Əslində, bu, sadəlik və mədəniyyət göstəricisidir.

– Bu, mənim özümdə olan bir şeydir…

– Heç nə də eləməsəydiniz, deyəcəkdilər ki, “bu adam yekəxanadır”.

– Heç nə də eləməsəydim, deyəcəkdilər ki, yekəxanadır. Bu, həm də mənim tərbiyəmdə yoxdur. Mən atamdan da, babamdan da, ulu babamdan da həmişə belə görmüşəm. Tərbiyəm belə olub. Ona görə də baxmayaraq ki, mən səfirəm və yaxud da digər bir vəzifəni daşıyıram, hər zaman belə olmuşam. Hətta uşaqlıqdan qonşunun da qabağına çıxırdım ki, əlindəki səbətə köməklik edim. Mənə elə gəlir ki, Aynur xanım sonra bunu başa düşdü.

Ən böyük arzum ölkəmə qayıtmaq və fəaliyyətimi davam etdirməkdir

– Vüqar Həsən bir sual verib. “Bir ölkədə ciddi işlər görüb, dəyişikliklər edib, qəhrəmana çevrilmək istəyənlər çoxdur. Amma hamısının arzusu gözündə qalıb. Qaldı ki, xaricdən ölkə siyasətini idarə etməyə bunu Rəsul Quliyevlə Rüstəm İbrahimbəyov sınayıblar. Nəticədə böyük uğursuzluğa düçar olublar. Maraqlıdır, Arif Məmmədov hazırdırmı bu sensasion addımı atmağa, birbaşa vətənə gəlməyə və öz həyatını risqə atıb burada öz mövqeyini hakimiyyətə qarşı açıq-aşkar qoymağa?.. Yoxsa Rəsul Quliyev kimi arada ancaq səsini eşidəcəyik? Bir də bilmək istəyirəm. Əsas məsələ, Arif Məmmədov Azərbaycana gəlib, zindanda siyasi fəaliyyətini davam etdirməyə hazırdırmı?” Bu cür sual bayaq da verilmişdi.

– Hə. Buna oxşar sual idi, deyəsən.

– Bayaqkı suallarda var idi.

– Mən bayaq da qeyd etdim ki, ən böyük arzum ölkəmə qayıtmaq və fəaliyyətimi davam etdirməkdir. Ancaq burada mənim bacarıq və təcrübəmdən istifadə etməklə Azərbaycanın xeyrinə hansısa fəaliyyəti göstərməyim mümkündürsə, hesab edirəm ki, onu etməliyik. Bizim “AND” hərəkatının özündə vaxtilə siyasi məhbus olan şəxslər də var.

– Yəni deyirsiniz ki, “mən burada daha faydalıyam”?

– Bəli. Tutaq ki, mən Azərbaycana qayıtdım. Əlbəttə, vaxt gələcək və mən qayıdacam. Hesab edirəm ki, bu vaxta da az qalıb. Mən ölkəmə qayıdıb orada öz fəaliyyətimi davam etdirəcəm. Bu gün belə şərait olmadığı üçün mən məcburam bu fəaliyyəti burada göstərəm. Sabah Belçikada deyil, İtaliyada, Türkiyədə olsaydım, eynilə bu cür fəaliyətimi davam etdirəcəkdim. Burada da bu gün kifayət qədər siyasi sığınacaq almış azərbaycanlılar var. Əlbəttə, heç kimin şübhəsi olmasın ki, mən bu gün göstərdiyim fəaliyyəti sabah ölkəmə qayıdıb, orada davam etdirəcəyəm. Gördüyüm işlərin əsas məqsədi də ölkəmə qayıdıb, dəyişiklikləri real olaraq ölkə daxilində etməkdir.

– Siyasi məhbuslarla bağlı suallar var. İlkin Əli Məmmədli soruşur: “Diplomat olaraq qiyamdan əvvəl nə vaxtsa Azərbaycandakı vicdan və siyasi məhbuslar məsələsini hansısa beynəlxalq tədbirdə dilə gətirmisinizmi? Yoxsa, XİN rəhbərliyindən çəkinmisiniz?”   

– Mən artıq bu suala cavab vermişdim.

– İstəyirsinizsə, digər sualları da səsləndirib, ümumiləşdirib, cavab verəsiniz?

– Hə, buyurun.

Avropa Şurası rəhbərliyi ilə siyasi məhbus məsələlərini müzakirə eləmişəm

– Aynur İslamova soruşur ki, “Qürbətdə mühacir olmaq yaxşıdır, yoxsa öz vətənində siyasi məhbus?” Emil Səlimov da sual verir: “Azərbaycana gəlib siyasi məhbuslar sırasına daxil olmağı gözə ala bilərmi?” Təxminən eyni suallardır…

– Bunu açıqlamaq düzgün olmazdı. Amma əslində mən Avropa Şurası rəhbərliyilə bu məsələləri hər zaman müzakirə eləmişəm və hər zaman da maraqlanmışam, nə eləmək lazımdır ki, bu məsələdə hansısa irəliləyişləri əldə edə bilək. Yəni bunu bilən bilir. Çox adam bilir.

– Yəni siz bu məsələdə narahat olmusunuz?

– Bəli, hər zaman. Elə indi də bu, əsas məsələlərdən biridir. Hazırda Avropa Şurasında keçirilən görüşlərimiz də bu məsələ ilə bağlı idi. Bundan qabaq səfir olanda da istəmirdim ki, Avropa Şurasının siyasi rəhbərliyinin rəyi mənfi olsun. Biz düşünürdük, nə etmək lazımdır ki, Azərbaycan hakimiyyətini bu məsələdə, yəni siyasi məhbusların azad edilməsində razılığa gətirək. Əlbəttə, əgər mən bunu açıq desəydim… Binəqədi yanğını ilə bağlı yazdığım statusun nəticəsini gördünüz. Amma səfir kimi bu məsələnin müsbət həll olunmasının tərəfdarı olmuşam.

– Siz bununla bağlı məsələləri eyni zamanda hakimiyyətə də deyirdiniz? Məsələn, bu, bizə lazım deyil, başımızı ağrıdır.

– Əlbəttə, bütün iclaslarda mən deyirdim ki, bu məsələ ölkəmizə problem yaradır. Hələ bunu Avropa Şurası Nazirlər Komitəsində ölkələr Azərbaycana qarşı qaldırırdılar. Mən də çalışırdım ki, bununla bağlı izahatlarımı verim. Deyirdim ki, bu məsələni həll etməliyik ki, bu problem olmasın. Əslində isə, mən hesab edirəm ki, hakimiyyət bu insanları həbsə salmaqla özü üçün daha böyük təhlükələr yaradır. Hakimiyyət həm beynəlxalq səviyyədə biabır olur, həm də cəmiyyətdə tanınmayan adi insanlar həbs olunandan sonra siyasi məhbus kimi daha da məşhurlaşırlar.

– Dünya siyasi məhbusları tanıyır.

– Real olaraq bu, əslində axmaq bir siyasətdir. Bunu  mən hər zaman demişəm, bilənlər də bilirlər. O cümlədən XİN də…

– Bizim Ceyhun Mirzəli adlı bir dostumuz var. O da çox maraqlı sualla müraciət edir: “Dünya və Azərbaycan kinosunda bəyəndiyiniz filmlər hansılardır?”

– “Bir zaman Amerikada” – «Однажды в Америке», Azərbaycan kinosundan isə, “7 oğul istərəm” filmini bəyənirəm. Mənə uşaqlıqdan ən çox təsir edən film o idi. Çox ciddi təsir edən bir film idi. Çox filmlər var, məsələn “Xaç ata…”

– “Xaç atası”?

– Bəli.

– Çox maraqlı filmdir, mən də bəyənirəm.

– Çox maraqlı filmdir. Əslində, o klassik bir filmdir, həqiqətən də Hollivudun ən uğurlu filmlərindən biridir.

– “Azərbaycanın hansı tarixi şəxsiyyəti sizin üçün nümunədir?”

– Əlbəttə ki, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə.

Bu referendum qəbul olunmadı

– Arif bəy, son sualla yekunlaşdırmaq istərdim. Qısaca, referendum haqqında nə düşünürsünüz? Sizcə birinci vitse-prezident kim olacaq?

– Mənə elə gəlir ki, hakimiyyət də başa düşdü ki, bu referendum qəbul olunmadı. Bunlar əlbəttə ki, elədiklərini eləyirlər. Amma başa düşdülər ki, bu dəfə heç keçmədi. Bir dənə də olsun təbrik olmadı, heç Rusiyadan da, Türkiyədən də olmadı. Yəni bu, ilk dəfədir ki, belə qarşılanır. Fikir verdinizsə, Avropa Şurasının hansısa deputatlarının rəyini, təşkilatın rəyi kimi təqdim etməyə çalışdılar, bu da uğursuz oldu. Biz ifşa etdik ki, həmin insanların ümumiyyətlə, mandatı yox idi. Azərbaycana isə şəxsi dəvətlə getmiş şəxslər idilər. Və bunlar Parlament Assambleyasının mandatı olmadan gediblər. Biz bu məsələni qoyanda onlar dedilər, “biz kiməsə deyə bimərik ki, harasa getmə”. Bu, məhdudiyyətdir və onların hərəkət azadlığı üçün, onlara heç nə deyə bilmərik. Kimsə çağırıb, bunlar da gediblər. Ancaq rəylərini bir rəsmi rəy kimi təqdim etmək məsələsinə gəlincə, onlar bunu da inkar etdilər və dedilər ki, “biz heç nə deməmişik, sadəcə referendumun gedişini izləmişik və ciddi pozuntuya rast gəlməmişik”. Amma real olaraq müşahidəçi missiya getməmişdi, göndərilməmişdi. Heç bir dövlət başçısından da bu günə kimi bir dənə də olsun təbrik olmayıb. Bilmirəm, bəlkə də Orta Asiya respublikalarından təbrik gəlib…

– Mən də rast gəlməmişəm…

– Başqa nəsə gördünüz?

– Deyəsən, Putin nəsə dedi…

– Yox… Əvvəldən bilirdim ki, yox idi, bəlkə təzəlikdə nəsə olub…

– Sizcə birinci vitse-prezident kim olacaq?

– Bilirsinizmi, bu, ümumiyyətlə çətin məsələdir. Çoxlarının adı çəkilir, amma mən düşünmürəm ki,… Ümumiyyətlə, proseslər də hakimiyyətin istədiyi kimi getmir. Bəlkə də əvvəlcə hansısa fərqli planlar var idi, amma həm daxildə bilirəm ki, çox ciddi qarşıdurma yaranıb – klanlararası çaxnaşmalar çoxdur və ciddiləşib – ona görə də heç bilmirlər ki, bunu nə eləsinlər. Bilirlər ki, indiki halda – həm iqtisadi və həm də sosial böhranın olduğu bir ölkədə bu klanlaşmalar və qruplaşmalar öz təsirini verir. Böhran hələ də davam edir. İqtisadi, maliyyə sektoru da böhrandadır. Biz deyirik ki, hansısa banklar bağlanır. Hamı yaxşı bilir ki, hər bir bankın arxasında bir oliqarx, bir nazir dayanır. Düzdürmü? Bir bankın bağlanması oliqarx üçün faciədir. O oliqarxları ki, dünənə kimi milyonlarla pul qazanırdılar, bu gün onu itirirlər. Bu bank sizin, ya da mənim bankım deyil ki… Hər bir bankın arxasında ciddi bir fiqur dayanır. Düzdürmü?

– Bəli.

– Hər bir nəhəng tikinti sektorunun arxasında bir oliqarx dayanır. Onlar bilirdilər ki, bu ay 10 milyon, gələn ay 15 milyon qazancları var. Amma bu gün görürlər ki, qazanclarını itirməyə başlayıblar və heç nə ilə də bunun qarşısını ala bilmirlər. Regionlarda müəssisələr açmışdılar, bu gün onlar da işləmir.

Pambıqçılıq xərçəng xəstəliyinin mənbəyidir

– O zaman nə gözlənilir? Nə gözləyirsiniz? Nə olacaq?

– Mən gec-tez bunun ciddi bir böhranla nəticələnəcəyini görürəm. Görürsünüz ki, müəssisələr işləmir. Buradan açırlar, oradan bağlanır. Cəmi bir gün işləyən müəssisə bağlanır. SSRİ vaxtında güclə Azərbaycana pambıqçılığı sırımışdılar. Halbuki bizim iqlim və şəraitimiz buna imkan vermirdi. Krizisdən pambıqçılıqla çıxmaq istədilər, leysan yağışları ona da imkan vermədi. Mənim üçün pambıqçılıq birincisi, xərçəng xəstəliyinin mənbəyidir. İkincisi də kasıbçılığın və qeyri-inkişafın bir nümunəsidir. Hökumət nəsə eləməyə çalışır, amma…

– İslahatlar eləyə bilərlərmi?

– Yox, bu, mümkün deyil. Siyasi sistem dəyişmədən iqtisadi islahatlar mümkün deyil. Hökumət siyasi islahatlara başlamalıdır. Onda isə başa düşür ki, siyasi islahatlar aparılarsa, sistem dağılacaq. Ona görə də çaxnaşmada qalıblar, bilmirlər nə etsinlər.

– Prezident dəyişmədən sistem dəyişə bilərmi?

– Mənə elə gəlir ki, islahatlar yuxarıdan edilməlidir. Yuxarıda edilməyəcəksə, aşağıdan gələcək.

– Təşəkkür edirəm. Çox maraqlı və çox mənalı müsahibə oldu. 2 saatdan çoxdur ki, danışırıq. Mən də doymaq bilmirəm. Ən son sualda da yeni bir mövzu açıldı. Bu mövzu ətrafında da daha 2 saat danışmaq olardı.

– Mən təşəkkür edirəm sizə.

– Sağ olun, minnətdaram.

Xural.com